λιθιάσεις

Παθολογικές καταστάσεις που προκαλούνται σε διάφορα όργανα του ανθρώπινου σώματος εξαιτίας της παρουσίας λίθων. Οι λίθοι (πέτρες) είναι στερεά σώματα, τα οποία σχηματίζονται στους εκφορητικούς πόρους των αδένων ή σε κοίλα όργανα εξαιτίας κατακρήμνισης και συσσώρευσης ανόργανων ή οργανικών ουσιών, που φυσιολογικά βρίσκονται διαλυμένες στο έκκριμά τους. Οι ουσίες που κατακρημνίζονται μπορεί να σχηματίσουν μάζες (λίθους) ή να εναποτεθούν με μορφή πολύ μικρών κόκκων που θυμίζουν άμμο, οπότε η πάθηση καλείται ψαμμίαση. Η σύσταση των λίθων ποικίλλει ανάλογα με το όργανο και τον τρόπο σχηματισμού τους: μπορεί να σχηματιστούν είτε λόγω διαταραχών του μεταβολισμού, που προκαλούν ανατροπή της ισορροπίας των εν διαλύσει ουσιών των διάφορων εκκριμάτων είτε έπειτα από φλεγμονή των οργάνων. Το τελευταίο ενδεχόμενο είναι και συχνότερο. Εκτός του ότι προκαλεί αλλοιώσεις στα τοιχώματα των εκφορητικών πόρων και των κοιλοτήτων, οδηγεί και στη διαταραχή της παραπάνω ισορροπίας. Οι διαταραχές του μεταβολισμού που ενέχονται συχνότερα είναι εκείνες που συνδέονται με την αρθριτική προδιάθεση, στην οποία πολλοί ερευνητές αναγνωρίζουν έναν γενετικό προδιαθεσικό παράγοντα. Κατάσταση που ευνοεί τον σχηματισμό λίθων είναι και η ανεπάρκεια σε βιταμίνη Α, εξαιτίας των αλλοιώσεων που προκαλούνται στα επιθήλια. Άλλες διαταραχές του μεταβολισμού είναι ο υπερπαραθυρεοειδισμός, η υπερχοληστεριναιμία, οι χρόνιες αιμολυτικές αναιμίες, η κυστινουρία κ.ά. Στις περιπτώσεις αυτές σχηματίζονται αμιγείς λίθοι, αποτελούμενοι δηλαδή από μία και μόνη ουσία: τέτοιοι είναι οι λίθοι του ουρικού οξέος, που στην αρθριτική προδιάθεση μπορεί να σχηματιστούν ανεξάρτητα από την παρουσία ουρολοίμωξης· επίσης οι λίθοι χοληστερίνης της χοληδόχου κύστης, της χολερυθρίνης, της κυστίνης κ.ά. Πολύ συχνότεροι είναι οι μεικτοί λίθοι, που σχηματίζονται από τη στερεοποίηση αδιάλυτων αλάτων μαζί με πρωτεϊνικές ουσίες, που προέρχονται από τις φλεγμονώδεις αλλοιώσεις των οργάνων που πάσχουν. Οι λ. διακρίνονται ανάλογα με την πάσχουσα περιοχή. Συχνότερες είναι εκείνες των χοληφόρων οδών, των νεφρών, των σιελογόνων αδένων και του παγκρέατος. Γενικά, η συμπτωματολογία των λ. χαρακτηρίζεται κυρίως από τον κωλικό του οργάνου σε έναν αγωγό απέκκρισης, στον οποίο ο λίθος προκαλεί επώδυνη σύσπαση των τοιχωμάτων του όταν ενσφηνώνεται, ενώ συνοδεύεται από λίμναση των εκκριμάτων πάνω από τον λίθο. Στις λ. της χολής (χολολιθίαση), οι λίθοι σχηματίζονται στη χοληδόχο κύστη ή στους χοληφόρους πόρους και μπορεί να είναι είτε αμιγείς από χοληστερίνη ή χολοχρωστικές ουσίες είτε μεικτοί, αποτελούμενοι από άλατα ασβεστίου, πρωτεΐνες και χοληστερίνη. Οι πρώτοι έχουν ανοιχτό κίτρινο χρώμα, είναι λείοι, ελαφροί και καίγονται στη φλόγα. Οι λίθοι από χολοχρωστικές είναι μαύροι, μικροί και σπάζουν εύκολα. Οι μεικτοί (συνήθως πολυάριθμοι) είναι πολυεδρικοί, εξαιτίας της αμοιβαίας συμπίεσής τους και έχουν χρώμα που ποικίλλει από το κίτρινο έως το καφέ. Εκτός από τη συμπτωματολογία της χολοκυστίτιδας, στη χολολιθίαση μπορεί να εμφανιστούν οι χαρακτηριστικοί κωλικοί του ήπατος εξαιτίας ενσφήνωσης του λίθου στον κυστικό πόρο, στον ηπατικό ή στον χοληδόχο· στην τελευταία περίπτωση εμφανίζεται συχνά ίκτερος, εξαιτίας παρεμπόδισης της φυσιολογικής ροής της χολής. Στις λ. του ουροποιητικού συστήματος, οι λίθοι σχηματίζονται στη νεφρική πύελο και σπανιότερα στην ουροδόχο κύστη. Είναι δυνατόν να αποτελούνται από ουρικά άλατα, από ουρικό οξύ, από οξαλικό ασβέστιο, από φωσφορικό ασβέστιο, από εναμμώνιο φωσφορικό μαγνήσιο ή από κυστίνη. Οι λίθοι από ουρικά άλατα είναι αρκετά συμπαγείς και σκούροι, ενώ οι λίθοι των οξαλικών αλάτων είναι συχνότεροι και πολύ σκληροί, με εξωτερική επιφάνεια που θυμίζει μούρο, συχνά μαυριδεροί (λόγω εναπόθεσης χρωστικής του αίματος) και, όπως οι προηγούμενοι, σχηματίζονται σε όξινα ούρα. Οι λίθοι φωσφορικού ασβεστίου είναι μικροί, σκληροί και γκριζωποί, ενώ εκείνοι του εναμμώνιου φωσφορικού μαγνησίου μοιάζουν με γύψο και είναι εύθραυστοι, με τάση να μεγαλώνουν γρήγορα ακολουθώντας το σχήμα της πυέλου και των καλύκων του νεφρού. Τόσο οι πρώτοι όσο και οι δεύτεροι σχηματίζονται σε αλκαλικό περιβάλλον. Οι λίθοι κυστίνης είναι μικροί, λευκοί και κηρώδεις. Στην ουροδόχο κύστη βρίσκονται συχνότερα μεγάλοι λίθοι εναμμώνιου φωσφορικού μαγνησίου, οι οποίοι σχηματίζονται σχεδόν πάντα από συσσώρευση του άλατος γύρω από έναν πυρήνα ουρικού ή οξαλικού άλατος που προέρχεται από τη νεφρική πύελο. Ο κωλικός του νεφρού παρουσιάζεται όταν ένας λίθος σφηνωθεί στον ουρητήρα και συνοδεύεται χαρακτηριστικά από την αποβολή του αίματος με τα ούρα· εάν ο λίθος σταματήσει στον ουρητήρα, μπορεί να προκαλέσει τη λίμναση των ούρων και, εξαιτίας αυτού, την ανάπτυξη υδρονέφρωσης με κατάληξη την ατροφία του νεφρού. Οι λ. του παγκρέατος είναι σπανιότεροι, αποτελούνται από ανθρακικό και φωσφορικό ασβέστιο και εντοπίζονται συνήθως στον πόρο του Βίρζουνγκ. Παρόμοιοι είναι οι λίθοι των σιελογόνων αδένων, που φράζουν τους εκφορητικούς πόρους της παρωτίδας και των υπογναθίων αδένων, συχνότερα τον πόρο του Νιλς Στέενσεν. Η συντηρητική θεραπευτική αντιμετώπιση των λ. συνίσταται στη διόρθωση της μεταβολικής διαταραχής, στη θεραπεία της φλεγμονώδους βλάβης που συνήθως συνυπάρχει, στην κατάλληλη δίαιτα και ενυδάτωση (με τον σκοπό περιορισμού του ενδεχόμενου σχηματισμού λίθων) και στη χορήγηση φαρμάκων που διευκολύνουν την αυτόματη αποβολή των λίθων. Από την άλλη πλευρά, οι επιπλοκές που ακολουθούν τις λ. οδηγούν συχνά στη χειρουργική αντιμετώπιση της πάθησης, η οποία τα τελευταία χρόνια πραγματοποιείται και με λιθοτριψία. Στη νεφρολιθίαση οι λίθοι (δεξιά, στα βέλη) εμποδίζουν τη φυσιολογική ροή των ούρων, προκαλώντας διάταση της νεφρικής πυέλου. Αριστερά, διακρίνονται οι ουροφόροι οδοί φυσιολογικές.